Witaj ma stronie logopedy

logopeda - mgr Edyta Kurdas

Jak rozwija się mowa?

         Mowa jest jedną z ważniejszych form aktywności człowieka. Jest ona kluczem do wiedzy i ważnym czynnikiem kształtującym osobowość. Ponadto jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnego porozumiewania się, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie sądów, uczuć i upodobań.

         Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. W rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy. Czas pojawienia się tych etapów jest stały, a dopuszczalne są przesunięcia nie większe niż pół roku. Są to następujące okresy [L. Kaczmarek 1988]:

1. Okres melodii (0-1 rok życia):

Jest to tzw. stadium przedjęzykowe. Dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku. Sygnalizuje nim: głód, ból, mokro, zimno. Dziecko zauważając, że krzyk powoduje pojawienie się matki – przywołuje ją. W tym czasie pojawiają się również:

• głużenie, in. gruchanie (2-3 m. ż.). Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenia narządów artykulacyjnych: samogłoski, spółgłoski, ich połączenia; głużą też dzieci niesłyszące;
• gaworzenie (5-7 m. ż.)- świadome powtarzanie dźwięków mowy własnej i otoczenia; gaworzą tylko dzieci słyszące.

2. Okres wyrazu (1-2 rok życia):

Dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek (oprócz ą, ę). Wymawia również znaczną ilość spółgłosek, np. p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć.

3. Okres zdania (2-3 rok życia):

W tym czasie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wypowiadać głoski:

- wargowe: p, b, m oraz zmiękczenia: pi, bi, mi

- wargowo-zębowe: f, w, fi, wi

- środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi

- tylnojęzykowe: k, g, ch

- przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n

- przedniojęzykowo-dziąsłowe: l

Dwulatek opanowuje w ciągu roku ok. 1000 słów; pojawiają się próby wypowiedzi 2-3 wyrazowych. 

4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia):

Dziecko w tym okresie opanowuje najtrudniejsze głoski. Mowę dziecka trzyletniego cechuje zmiękczanie głosek. Głoski s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż są często wymawiane jak ś, ź, ź dź. Głoska r może być pomijana lub zastępowana przez inną, np. j, l lub ł. Zamiast

głoski f występuje ch i odwrotnie. Grupy spółgłoskowe są uproszczone. W wyrazach brak wyraźnych końcówek. Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, ale nie umie jej jeszcze wypowiedzieć.

W czwartym roku życia utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jako ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Opanowanie tej głoski jest dla dziecka wielkim sukcesem.  Głoski sz, ż, cz, dż mogą być zamieniane na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Mowa dziecka jest jeszcze niedoskonała. Wyrazy czasami mogą być poprzestawiane, a grupy spółgłoskowe uproszczone.  

Mowa pięciolatka jest już zrozumiała. Utrwalane są głoski sz, ż, cz, dż. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jako s, z, c, dz. Głoska r często pojawia się dopiero w tym okresie. Grupy spółgłoskowe nadal mogą być upraszczane. Dziecko pięcioletnie powinno porozumieć się z dorosłymi, choć jego mowa nie jest jeszcze w pełni ukształtowana.

W szóstym roku życia mowa powinna być opanowana pod względem dźwiękowym.

Jakie są najczęstsze wady wymowy?

O wadach wymowy można mówić wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej. Do wad nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości. Najczęstsze wady wymowy to:

Seplenienie międzyzębowe to wada wymowy polegająca na wsuwaniu języka między zęby przy wymowie głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż.

Seplenienie boczne można zauważyć, gdy podczas mówienia głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż strumień powietrza uchodzi bokiem, a język ułożony jest niesymetrycznie.

Seplenienie proste występuje, gdy głoski: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż są przez siebie zastępowane.

Reranie to nie wymawianie głoski r i zastępowanie jej przez głoskę l lub j albo wymawianie nieprawidłowe: wargowe, tylnojęzykowe, przyzębowe, gardłowe (tzw. francuskie r).

Kappacyzm to wada wymowy przejawiająca się w zamienianiu głosek k na t oraz g na d.

Mowa bezdźwięczna występuje, gdy głoski dźwięczne zastępowane są przez ich bezdźwięczne odpowiedniki.

Nosowanie to wymawianie głosek ustnych przez nos oraz trudności w wymowie głosek nosowych.

Jakie są przyczyny wad wymowy?

Przyczyną wad wymowy są najczęściej nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu narządów artykulacyjnych lub zaburzenia słuchu fonemowego. Można je podzielić na wewnątrzpochodne (tkwiące w dziecku) i zewnątrzpochodne (środowiskowe). 

 Do czynników wewnątrzpochodnych zaliczamy:

- niską sprawność ruchową narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego);

- wady zgryzu i anomalie zębowe (wymowa międzyzębowa);

- upośledzenie słuchu fizjologicznego (zaburzenia artykulacji, melodii, intonacji, elizje);

- nieprawidłową budowę aparatu mowy (rozszczep podniebienia, warg, zbyt duży lub mały język, skrócone wędzidełko);

- przerost trzeciego migdałka (nosowanie, wymowa międzyzębowa);

- dysfunkcję słuchu fonematycznego (odpowiadającego za procesy analizy i  syntezy słuchowej).

Do czynników zewnątrzpochodnych (tkwiących w rodzinie) należą:

- mówienie do dziecka językiem nianiek (spieszczanie);

- ograniczone kontakty z matką do 2. r. ż.;

- zaniedbania zdrowotne matki w ciąży (niedożywienie, używki);

- niewłaściwa atmosfera rodzinna;

- nieprawidłowe wzorce wymowy w domu;

- brak okazji do rozwijania mowy (rozmowy, czytanie książek, oglądanie ilustracji, gry językowe).